نقش علوم بلاغی در تفسیر قرآن (مطالعه موردی کنایه و تعریض در تفسیر تبیان شیخ طوسی و کشاف زمخشری)

یکی از پر رنگ‌ترین جلوه‌های هنری هر زبان، به کنایه سخن گفتن است، که نشانگر قدرت تعبیر گوینده و باعث اثربخشی سخن می‌باشد. قرآن کریم نیز به مثابه متنی اعجازین و متناسب با اقتضاءات زبان مخاطب، از تعابیر کنایی بهره گرفته است. با توجّه به اهمیت کنایه‌های قرآنی و نقش دیدگاه‌های بلاغی مفسران در فهم این کتاب آسمانی، تحقیق در این زمینه، شایسته و ضروری است. در پژوهش حاضر کوشش شده تا با مقایسه‌ی دو تفسیر مهم و معتبر جهان اسلام، تبیان و کشاف، نقش آرای بلاغی شیخ طوسی و زمخشری در باب کنایه و تعریض و اسلوبی که در بیان کنایه‌ها و تعریض های قرآنی برگزیده‌اند، و تأثیر آن در تفسیر آیات قرآن، تحلیل شود. حاصل این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است گویای آن است که: شیخ طوسی و زمخشری به تفاوت میان کنایه و تعریض، تعابیر مختلف از مفهوم کنایه، توجه به بحث لزوم در کنایه و نقش سیاق در کشف معنای تعریضی پرداخته‌اند و زمخشری در برخی موارد متأثر از شیخ طوسی بوده است. لیکن در نحوه تفسیر آیات صفات الهی که اراده معنای اصلی محال است و بیان اغراض کاربرد کنایه و تعریض، زمخشری بحث‌های مفصل‌تر و کامل‌تری دارد.